2. พลเมืองโลกในกระแสโลกาภิวัตน์

 กระแสโลกาภิวัตน์และการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลก

สังคมโลกกับการเปลี่ยนแปลง

                 ในสัปดาห์นี้จะได้กล่าวถึงเรื่อง ”กระแสโลกาภิวัตน์และการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลก” ทั้งนี้โดยมีสาระครอบคลุมหัวข้อย่อย คือ สังคมโลกกับการเปลี่ยนแปลง ซึ่งจะได้ทำการแจกแจงในรายละเอียดดังต่อไปนี้

1.สังคมโลกในยุคแรก

               โลกก่อตัวเมื่อหลายล้านปีมาแล้ว หลังจากเย็นตัวลงจนเกิดสภาวะที่เหมาะสมกับสิ่งมีชีวิต โลกได้กลายเป็นถิ่นอาศัยของสัตว์และพืชนานาชนิด ก่อนที่สิ่งมีชีวิตลักษณะคล้ายมนุษย์ถือกำเนิดขึ้น และพัฒนาการมาจนเป็นมนุษย์ที่ครอบครองโลกดังเช่นที่เป็นอยู่

               จากการที่มนุษย์ถือกำเนิดมาและมีชีวิตอย่างเป็นอิสระตามลำพัง ในเวลาต่อมามนุษย์ได้รวมตัวกันเป็นกลกลุ่มก้อน จากจำนวนไม่กี่คนจนขยายตัวเป็นกลุ่มใหญ่ เพื่อประโยชน์ของความอยู่รอด และต่อมาวิวัฒนาการของมนุษย์ได้นำไปสู่สภาพสังคมที่แตกต่างไปจากเดิม จนกลายเป็นสังคมโลกซึ่งได้รับผลกระทบอย่างมากจากกระแสโลกาภิวัตน์ ดังจะกล่าวในรายละเอียดต่อไปนี้

2.สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคเร่ร่อน

                สังคมโลกได้พัฒนามาเป็นเวลาช้านานแล้ว โดยร่องรอยของมนุษย์ปรากฏในบริเวณตอนใต้ของทวีปแอฟริกาและเอเชียกลาง

                ในช่วงเริ่มแรกของมนุษยชาติ มนุษย์จำเป็นต้องพึ่งพาอาศัยกันเพื่อความอยู่รอด จึงรวมตัวกันเป็นกลุ่มเล็กๆเลี้ยงชีพด้วยการล่าสัตว์ แต่ปักหลักปักฐานแน่นอน เนื่องจากต้องตระเวนเดินทางไปตามแหล่งที่มีสัตว์ให้ล่า ส่วนใหญ่มนุษย์มักอาศัยอยู่ใกล้แหล่งน้ำและพืชซึ่งจำเป็นต่อการดำรงชีพของสัตว์ การเดินทางของมนุษย์กลุ่มต่างๆยุคแรกกระจายไปทุกทิศทาง จนเข้าสู่ทวีปเอเชีย ยุโรป และอเมริกา

ช่วงยุคนี้อาจถือว่าเป็นยุคเถื่อนซึ่งความแข็งแรงของร่างกาย คือ อำนาจ

3. สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคหลักปักฐานเป็นหลักแหล่ง

               จากกลุ่มชนเร่ร่อนดังกล่าว ในระยะเวลาต่อมา คือ ประมาณหนึ่งหมื่นปีก่อนปัจจุบัน มนุษย์ได้พัฒนาความสามารถในการเพาะปลูกและเก็บเกี่ยวผลเพื่อการบริโภคและใช้เป็นอาหารสำหรับสัตว์เลี้ยง จึงเริ่มตั้งชุมชนที่แน่นอนขึ้น โดยเฉพาะในบริเวณใกล้แหล่งน้ำสำคัญต่างๆ เพื่อประกอบอาชีพเพาะปลูกและเลี้ยงสัตว์ ส่วนการล่าสัตว์ซึ่งเป็นวิถีชีวิตเดิมมีความจำเป็นรองลงไป

                การที่มนุษย์สามารถลงหลักปักฐานมีแหล่งพำนักที่แน่นอน ผูกพันกับผืนดินซึ่งพวกเขาหว่านไถพรวนและปลูกพืชหรือเลี้ยงสัตว์เพื่อการบริโภคและใช้งาน เปิดโอกาสให้เกิดการพัฒนาต่อเนื่องขึ้น และถือเป็นจุดเริ่มต้นของอารยธรรม เป็นอารยธรรมซึ่งมีพื้นฐานจากเกษตรกรรม อารยธรรมนี้ส่งผลต่อรูปแบบการผลิต การจำหน่าย การดำเนินชีวิต วัฒนธรรม ครอบครัว การเมืองกาปกครอง และระบบสังคมซึ่งมีการแบ่งช่วงชั้นและแบ่งภารกิจหน้าที่ของกลุ่มคนต่างๆอย่างชัดเจน

4.สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในแหล่งอารยธรรมต่างๆ

                ช่วงเวลาของการสร้างอารยธรรมในพื้นที่ต่างๆทั่วโลกมิได้เกิดพร้อมกัน และมิได้พัฒนาไปในอัตราเดียวกัน แต่ละพื้นที่และละกลุ่มชนมีระดับและรูปแบบของการพัฒนาแตกต่างกันไป

               การที่เกษตรกรรมสามารถตอบสนองความต้องการอาหารเลี้ยงชีวิตสำหรับผู้คนจำนวนมากได้โดยไม่ต้องพึ่งกำลังคนทั้งหมดของชุมชน ทำให้เกิดสังคมส่วนเกิน จึงมีการจัดสรรหน้าที่สำหรับชุชน ได้แก่ หน้าที่ในการป้องกัน การปกครอง งานฝีมือ และแรงงานต่างๆ ส่งผลให้โครงสร้างทางสังคมเปลี่ยนแปลงไป กลายเป็นชุมชนขนาดใหญ่ที่เข้มแข็ง เกิดอารยธรรมสำคัญตามแหล่งต่างๆทั่วโลก ไม่ว่าจะเป็นอารยธรรมสุเมเรีย เมโสโปเตเมีย อารยธรรมอียิปต์ลุ่มแน่น้ำไนล์  อารยธรรมลุ่มน้ำฮวงโหในจีน อารยธรรมสินธุในอินเดีย เป็นต้น

              อาจกล่าวได้ว่าพัฒนาการทางเกษตรกรรมเป็นกระแสคลื่นลูกที่หนึ่งที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงสังคมมนุษย์อย่างสำคัญ

5.สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคการปฏิวัติทางด้านอุตสาหกรรม

               อย่างไรก็ดี การก้าวเข้าสู่สังคมเกษตรกรรมเป็นเพียงขั้นตอนของพัฒนาการในสังคมโลก ทั้งนี้เนื่องจากจำนวนประชากรเพิ่มมากขึ้น ชุมชนเองขยายตัวมากขึ้น ความต้องการทางวัตถุในด้านต่างๆมีมากขึ้น ในขณะเดียวกันการเรียนรู้ของมนุษย์มิได้หยุดอยู่กับที่ มนุษย์ได้พัฒนาความสามารถในการประดิษฐ์คิดค้นอย่างต่อเนื่อง จนเกิดการเปลี่ยนแปลงขึ้นอีกระดับหนึ่งที่สำคัญ เรียกกันว่าปฏิวัติอุตสาหกรรม ซึ่งทำให้มนุษย์สามารถผลิตเครื่องมือ อุปกรณ์ ผลผลิตและสิ่งอำนวยความสะดวกเพื่อตอบสนองความต้องการของสังคมและสมาชิกในสังคมเป็นจำนวนมาก ผลของการปฏิวัติอุตสาหกรรมก่อให้เกิดความต้องการวัตถุดิบมาป้อนโรงงาน ขณะเดียวกันโรงงานสามารถผลิตสินค้าเกินความต้องการในประเทศ จึงต้องการหาตลาดนอกประเทศเพื่อระบายสินค้า สถานการณ์นี้นำไปสู่ความจำเป็นในการขยายขอบเขตอำนาจของประเทศอุตสาหกรรม พร้อมกับการขยายขอบเขตการค้า เกิดการแพร่กระจายวัฒนธรรมและการครอบงำทางการเองตามไปด้วย  จนประเทศมหาอำนาจในยุโรปกลายเป็นสังคมมั่งคั่ง

6.สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคลัทธิพาณิชยนิยม(Mercantilism) และลัทธิจักรวรรดินิยม (Imperialism) 

               เมื่อสังคมอุตสาหกรรมพัฒนาอย่างรวดเร็ว ความต้องการวัตถุดิบเพื่อตอบสนองผู้บริโภคในประเทศนำไปสู่การแสวงหาทรัพยากรจากอาณาบริเวณอื่นนอกเหนือจากสังคมอุตสาหกรรมในยุโรป จนก่อให้เกิดลัทธิพาณิชยนิยม (Mercantilism) และลัทธิจักรวรรดินิยม (Imperialism)  เพื่อแสวงหาและครอบครองอาณานิคมในบริเวณซึ่งชาวยุโรปเห็นว่าเป็นดินแดนเถื่อน หรือดินแดนของอนารยชน ในขณะเดียวกันกระแสโลกาภิวัตน์ในช่วงเริ่มต้นก็แผ่เข้าไปจากความพยายามยัดเยียดลัทธิความเชื่อทางศาสนา ศิลปวัฒนธรรมวิถีชีวิตและอารยธรรมแบบตะวันตกให้ผู้คนในประเทศที่อยู่ห่างไกลศูนย์ความเจริญอย่างยุโรปได้ถือปฏิบัติตาม

                การปฏิวัติอุตสาหกรรมส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการผลิต การแลกเปลี่ยนสินค้า ระบบเศรษฐกิจ การเมือง และสังคมที่แตกต่างไปจากสังคมเกษตรกรรมเดิม โดยประชากรในชนบทได้หลั่งไหลเข้าไปหางานทำและประกอบอาชีพในเมืองมากขึ้น ทำให้เมืองชายตัว และพื้นที่เมืองก็เพิ่มขึ้นจนเกิดปัญหาใหม่ๆของสังคมอุตสาหกรรม เช่น ปัญหาแรงงาน ปัญหาอาชญากรรม ปัญหาสภาพแวดล้อม ปัญหาความแออัด ฯลฯ

ในสังคมดังกล่าว ระบบทุนนิยมกลายเป็นเศรษฐกิจกระแสหลัก จนต่อมาเกิดกระแสตอบโต้โดยระบบสังคมนิยมและคอมมิวนิสต์ในหลายประเทศ

7.สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคอุตสาหกรรม

               สังคมอุตสาหกรรมได้แบ่งผู้คนออกเป็นสองกลุ่มใหญ่ คือ กลุ่มผู้ผลิตและผู้บริโภค และฐานะของประชากรในสังคมถูกกำหนดโดยฐานะทางเศรษฐกิจเป็นสำคัญ ในขณะที่บางสังคมยังยึดติดกับการผลิตทางเกษตรกรรม สังคมที่พัฒนาเข้าสู่ระบบอุตสาหกรรมได้ก้าวเข้าสู่รูปแบบใหม่ของการดำรงชีวิตอย่างรวดเร็ว จนทำให้สภาพทางสังคม วัฒนธรรม และวิถีชีวิตของคนเองแตกต่างจากสังคมเกษตรกรรมเดิมอย่างสิ้นเชิง

               สังคมอุตสาหกรรมไม่เหมือนสังคมเกษตรกรรมอีกต่อไป เพราะได้กลายเป็นสังคมวัตถุนิยม(Materialism) แบบบริโภคนิยม (Consumerism) ที่มีความเข้มแข็งทั้งทางเศรษฐกิจและการทหาร ในระยะต่อมาประเทศอุตสาหกรรมส่วนใหญ่ได้กลายเป็นสังคมที่พัฒนาแล้ว ซึ่งแตกต่างจากสังคมเกษตรกรรมดั้งเดิมที่ยังพึ่งการผลิตทางการเกษตร และปรับเปลี่ยนช้าจนกลายเป็นสังคมด้วยพัฒนา ส่วนสังคมเกษตรกรรมที่พยายามปรับเปลี่ยนตัวเองเข้าสู่ระบบอุตสาหกรรมได้รับการขนานนามว่าสังคมของประเทศกำลังพัฒนา แต่ต้องแลกด้วยการสูญเสียทรัพยากรธรรมชาติและความเสื่อมโทรมของสภาวะแวดล้อมอันเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นชัดเจนตั้งแต่ทศวรรษที่ 1960

8.สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคพัฒนาการของการคมนาคมขนส่ง

               พัฒนาการของการคมนาคมขนส่ง ส่วนหนึ่งเพื่อตอบสนองความต้องการค้าขายระหว่างประเทศ ประกอบกับความต้องการแลกเปลี่ยนซื้อขายระหว่างประเทศที่สูงขึ้น นำไปสู่การติดต่อเชื่อโยงระหว่างดินแดนต่างๆทั่วโลกมากว่าที่เคยเป็นไปในยุคสังคมเกษตรกรรม โดยในชั้นแรกผลของการพัฒนาความสามารถในการเดินทาง โดยเฉพาะทางทะเล ตามมาด้วยการขนส่งทางอากาศ ทำให้การติดต่อค้าขายระหว่างสังคมต่างๆเป็นไปอย่างใกล้ชิดมากขึ้นมีปริมาณการขนส่งมากขึ้น

              การติดต่อข้ามเขตพรมแดนของรัฐโดยประชากรชาติต่างๆก็เป็นไปในลักษณะเดียวกันความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในศตวรรษที่ 20 ต้องสะดุดลงหลายครั้งจากสงครามโลกสองครั้ง ตามด้วยสงครามเย็นและสิ้นสุดลงที่ความล่มสลายของสหภาพโซเวียตใน ค.ศ. 1992 สังคมโลกเริ่มปลอดภัยจากการเผชิญหน้าระหว่างสองอภิหาอำนาจ โลกซึ่งเคยถูกแบ่งออกเป็นสองขั้วตามลัทธิความเชื่อ(ประชาธิปไตยและคอมมิวนิสต์) โดยประเทศต่างๆแบ่งออกเป็นสองกลุ่ม (ส่วนกลุ่มเป็นกลางไม่ฝักใฝ่ฝ่ายใดมีจำนวนน้อย) ได้สิ้นสุดลง

9.สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคหลังสงครามเย็น

               หลังสงครามเย็น สังคมอุตสาหกรรมต้องเผชิญการเปลี่ยนแปลงสำคัญอย่างที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน อันเป็นผลจากการพัฒนาเทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์และระบบโทรคมนาคม ซึ่งเปลี่ยนแปลงแบบแผนการดำรงชีวิตของมนุษย์ทุกคนในโลกอย่างกว้างขวาง รุนแรง และรวดเร็ว

               ในขณะที่สังคมอุตสาหกรรมดำเนินไป พัฒนาการทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยียังก้าวรุดหน้าต่อไปอย่างไม่หยุดยั้ง ประเด็นของการพัฒนาที่เทคโนโลยี อิเล็กทรอนิกส์และโทรคมนาคม ซึ่งนำไปสู่รูปแบบใหม่ของการทำงานและการสื่อสารระหว่างมนุษย์ จนกล่าวขานกันว่าเป็นการปฏิรูปกระแสสำคัญที่เปลี่ยนแปลงวิถีการดำรงชีวิต การทำงาน และการประกอบอาชีพแทบทุกด้านอย่างที่ไม่เคยเป็นมาก่อน ผลของการพัฒนาดังกล่าวได้เปลี่ยนแปลงทุกสังคมบนโลกไปอย่างกว้างขวาง โลกได้เปลี่ยนแปลงไป ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ชุมชนและมนุษย์เปลี่ยนแปลงไป สังคมโลกจะมีวันกลับไปเหมือนเดิมอีกแล้ว

10.สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคหลังอุตสาหกรรม

                อันที่จริงก่อนสิ้นศตวรรษที่ 20 นักวิชาการได้สังเกตเห็นการเปลี่ยนแปลงต่างๆรอบตัวและเริ่มกล่าวถึงสังคมยุคหลังอุตสาหกรรม (Post-industrial world) หรือสังคมหลังสภาวะทันสมัย (Post-modernization) มากขึ้นทุกที (ดูตัวอย่างจากหนังสือเรื่อง Post-Industrial Lives : Roles and Relationships in the 21th Century และหลายบทความเกี่ยวกับสังคมหลังสภาวะทันสมัยในหนังสือชื่อ The Cultural Reader) การวิเคราะห์ว่าสถานะความเป็นมนุษย์ บทบาทของมนุษย์ในสังคม และลักษณะความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์จะมีความสลับซับซ้อนกว่าที่เคยเป็นมาในสมัยสังคมอุตสาหกรรม

               นักคิดและนักวิชาการซึ่งสังเกตพัฒนาการที่เกิดขึ้นอย่างใกล้ชิด ได้เสนอแนะแนวคิดคล้ายๆกันเกี่ยวกับทิศทางในอนาคต ดังตัวอย่างผลงานสามเล่มของแอลวิน ทอฟเลอร์ (Alvin Toffler) ได้แก่  เรื่อง Future Shock  (ค.ศ. 1978)  The Third Wave (ค.ศ.1980) และ Power Shift (ค.ศ.1990)

                ในหนังสือเล่มแรก ทอฟเล่อร์กล่าวถึงการเปลี่ยนแปลงสำคัญในโลก และพาดพิงถึงพัฒนาการทางวิทยาศาสตร์ซึ่งส่งผลกระทบต่อการดำรงชีวิตของมนุษย์ยุคใหม่ แต่แนวคิดเรื่องโลกาภิวัตน์มาปรากฏชัดเจนขึ้นในหนังสือเล่มที่สอง (คลื่นลูกที่สาม) ซึ่งทอฟเลอร์ได้แบ่งพัฒนาการในสังคมโลกออกเป็นสามกระแส กระแสแรกคือสังคมเกษตรกรรม ซึ่งมีรูปแบบวิถีการดำรงชีวิตอันส่งผลต่อโครงสร้างระบบการเมืองเศรษฐกิจสังคมอย่างหนึ่ง แต่เมื่อสังคมอุตสาหกรรมเข้าแทนที่ วิถีการดำรงชีวิตของมนุษย์ดังกล่าวก็เปลี่ยนไป จนกระทั่งหลังสงครามโลกครั้งที่สอง พัฒนาการของเทคโนโลยี ระบบสารสนเทศ และระบบการสื่อสารอิเล็กทรอนิกส์ได้ทำให้รูปแบบและโครงสร้างของระบบการเมือง เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรมได้รับผลกระทบอย่างรุนแรง จนไม่สามารถดำรงอยู่ได้ ต้องเปลี่ยนแปลงไป ในแง่นี้ทอฟเลอร์เห็นว่าสังคมโลกยุคใหม่ได้เข้าสู่สังคมเทคโนโลยีข่าวสาร หรือที่หลายคนเรียกต่างๆกัน เช่น สังคมแห่งการเรียนรู้ สังคมดิจิทัล เป็นต้น และในสังคมที่เปลี่ยนไปนี้ ฐานอำนาจเดิมในสังคมเดิมก็ถูกกระทบจนเกิดการเปลี่ยนแปลงฐานอำนาจไปจากเดิมอย่างรุนแรง ดังรายละเอียดที่สามารถอ่านได้จากหนังสือเรื่องการเปลี่ยนอำนาจ ซึ่งเป็นหนังสือเล่มที่สามของทอฟเลอร์

สรุปความได้ว่า สังคมของมนุษย์หลังจากที่เกิดและพัฒนามาในโลกนี้แล้ว ก็ได้ผ่านการเปลี่ยนแปลงตามยุคต่างๆ ดังนี้ คือ 1)สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคเร่ร่อน,  2)สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคหลักปักฐานเป็นหลักแหล่ง,  3)โลกเปลี่ยนแปลงในยุคหลักปักฐานเป็นหลักแหล่ง,  4)โลกเปลี่ยนแปลงในยุคการปฏิวัติทางด้านอุตสาหกรรม,  5)โลกเปลี่ยนแปลงในยุคลัทธิพาณิชยนิยม และลัทธิจักรวรรดินิยม ,6)สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคอุตสาหกรรม,7) สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคพัฒนาการของการคมนาคมขนส่ง, 8)สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคหลังสงครามเย็น, และ 9)สังคมโลกเปลี่ยนแปลงในยุคหลังอุตสาหกรรม

.............................................................................

คำถามท้ายบทเรียน

1.) สังคมโลกมีการเปลี่ยนแปลงในในยุคลัทธิพาณิชยนิยม (Mercantilism) และลัทธิจักรวรรดินิยม (Imperialism)  อย่างไรบ้าง

2.) จงกล่าวถึงการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลกในยุคหลังสงครามเย็น (Post-Cold War) และในยุคหลังอุตสาหกรรม  (Post-industrial world)

------------------------------------------------------

แหล่งที่มา :  SO ๒๑๓๘      พลเมืองโลกในกระแสโลกาภิวัตน์

โดย : พลเรือตรีรองศาสตราจารย์ทองใบ ธีรานันทางกูร

4. กระแสโลกาภิวัตน์และการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลก

 กระแสโลกาภิวัตน์และการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลก

วิวัฒนาการโลกาภิวัตน์ และปัจจัยเร่งกระแสโลกาภิวัตน์

                   ในสัปดาห์นี้จะได้นำเสนอ “กระแสโลกาภิวัตน์และการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลก”โดยมีสาระครอบ 2 หัวข้อ คือ วิวัฒนาการของโลกาภิวัตน์ และปัจจัยเร่งกระแสโลกาภิวัตน์ ดังจะได้กล่าวในรายละเอียดของทั้ง2 หัวข้อตามลำดับดังนี้

ถึงแม้ว่าโลกาภิวัตน์ดูจะเป็นคำใหม่ที่นิยมใช้กันไม่นานนี้ แต่กระบวนการโลกาภิวัตน์ได้เกิดขึ้นมาเนิ่นนานแล้ว ดังจะได้นำมากล่าวโดยแบ่งเป็นยุคสมัยต่างๆ ดังนี้

                           1.กระแสโลกาภิวัตน์ในสมัยโบราณ

                    หลายคนเข้าใจผิดว่ากระแสโลกาภิวัตน์เกิดขึ้นเมื่อไม่สิบกี่สิบปีมานี้ แต่อันที่จริงกระแสโลกาภิวัตน์เกิดขึ้นมาช้านาน เริ่มต้นจากการแผ่ขยายในระดับใกล้ เช่น ในภูมิภาคเดียวกันไปจนถึงสังคมที่ห่างไกลกัน นักวิชาการอย่าง Andre Gunder Frank เห็นว่าโลกาภิวัตน์เริ่มจากสมัยที่คนจากสุเมเรียทำการค้ากับคนในลุ่มแม่น้ำสินธุเมื่อปราณ 3,000 ปีก่อนคริสตกาล หลังจากนั้นก็เกิดกรณีแผ่ขยายอารยธรรมกรีกเข้าสู่สังคมอื่นตั้งแต่สเปนไปจนถึงอินเดีย นอกจากนี้การค้าระหว่างจักรวรรดิโรมัน ปาร์เธีย และฮั่น นำไปสู่เส้นทางสายไหม ซึ่งมีจุดเริ่มต้นจากภาคตะวันตกของจีน ผ่านไปถึงเขตอาณาจักรปาร์เธีย ต่อไปจนถึงโรมัน มองโกลเข้ามาอิทธิพลในจีน เส้นทางสายไหมก็ยิ่งเป็นเส้นทางสำคัญที่เชื่อมโลกตะวันออกกับตะวันตก

                           2.กระแสโลกาภิวัตน์ตามเส้นทางเดินเรือ

                    อีกเส้นทางหนึ่งที่ส่งเสริมการติดต่อค้าขายระหว่างสังคมต่างๆ คือ เส้นทางเดินเรือ ซึ่งปีหนึ่งๆเรือกรีกประมาณ 300 ลำแล่นผ่านระหว่างอาณาจักรกรีโรมันกับอินเดีย ประมาณกันว่าสินค้าที่ค้าขายระหว่างกันอาจอยู่ปราณ 300,3000 ตัน ตัวอย่างการเดินเรือครั้งสำคัญของนายพลเรือจีนจางเหอในกลางศตวรรษที่ 15 ซึ่งครอบคลุมพื้นที่ห่างไกลจากจีนมากมาย ถือเป็นการบุกเบิกเส้นทางซึ่งเชื่อมโยงดินแดนห่างไกลให้ใกล้ชิดกันมากขึ้น

                        3.กระแสโลกาภิวัตน์ในช่วงยุคทองของอิสลาม

                   ช่วงยุคทองของอิสลามเป็นอีกช่วงหนึ่งซึ่งกระแสโลกาภิวัตน์ส่งผลต่อการยอมรับวัฒนธรรมของประเทศคู่ค้า ทำนองเดียวกับเส้นทางการค้าเครื่องเทศ ซึ่งส่วนหนึ่งเกิดจากแรงจูงใจแสวงหาวัตถุดิบในกระแสลัทธิพาณิชยนิยม ซึ่งตามมาด้วยลัทธิจักรวรรดินิยมและการยึดครองอาณานิคมเพื่อตักตวงผลประโยชน์ของประเทศมหาอำนาจตะวันตก จากประเทศในดินแดนไกลโพ้นต่างๆระหว่างศตวรรษที่ 16 และ 17 เริ่มจากประเทศหาอำนาจ อย่างเช่น โปรตุเกส สเปน ดัตช์ และอาณาจักรบริติช

                      4.กระแสโลกาภิวัตน์ในศตวรรษที่ 17

                  อาจกล่าวได้ว่า ในช่วงศตวรรษที่ 17 กระแสโลกาภิวัตน์ได้รับการผลักดันจากภาคธุรกิจเอกชนโดยบริษัทจดทะเบียนต่างๆ เช่น British East India Company (ก่อตั้งใน ค.ศ. 1600) ถือว่าเป็นบรรษัทข้ามชาติแรก ตามมาด้วย Dutch East India Company ในอีกสองปีต่อมา

                   5.กระแสโลกาภิวัตน์ในยุคคนพบทวีปใหม่และดินแดนใหม่

                 การแผ่ขยายอำนาจและค่านิยมแบบตะวันตกเกิดขึ้นได้จากการค้นพบทวีปใหม่ และดินแดนใหม่ในภูมิภาคไกลโพ้นยุคของการสำรวจ (Ag of Discovery) และการค้นพบดินแดนใหม่ๆเป็นตัวเร่งกระแสโลกาภิวัตน์และทำให้ประเทศในยุโรป เอเชีย แอฟริกา กระชับความสัมพันธ์กับประเทศอื่นๆในโลกใหม่ เริ่มตอนปลายศตวรรษที่ 15 ซึ่งสองอาณาจักรในแหลไอบีเรีย คือ อาณาจักรโปรตุเกส และ คาสตีญ์ (Castil) ส่งกองเรือผ่านทวีปแอฟริกาตอนใต้ไปยังทวีปอเมริกา และมีการยึดครองหลายพื้นที่เป็นอาณานิคมของประเทศในยุโรป การยึดครองนี้เป็นไปอย่างสะดวกง่ายดายขึ้นเมื่อจักรวรรดิบริติสก้าวขึ้นมาเป็นมหาอำนาจโลก อันเป็นผลจากการพัฒนาเทคโนโลยี  เรือกลไฟ และเส้นทางรถไฟในศตวรรษที่ 19 หลังจากสงครามฝิ่นครั้งที่หนึ่งและสอง และการยึดครองอินเดีย ประชากรจำนวนมหาศาลได้กลายเป็นผู้บริโภคสินค้าอุตสาหกรรมของจักรวรรดิบริติช ในช่วงเวลาเดียวกันดินแดนในแอฟริกาบริเวณใต้ทะเลทรายซาฮาราและหมู่เกาะแปซิฟิกต่างๆได้ถูกดึงเข้ามารับผลของกระทบจากกระแสโลกาภิวัตน์

                  6.กระแสลาภิวัตน์ยุคใหม่ในศตวรรษที่ 20

                      กระแสโลกาภิวัตน์ยุคใหม่เริ่มต้นในช่วงศตวรรษที่ 20 โดยมีความพยายามทำลายกำแพงการค้าจนเกิดความขัดแย้งระหว่างประเทศและเกิดสงครามโลกถึงสองครั้ง

                   ก่อนสงครามโลกครั้งที่สองสิ้นสุดลง ได้มีการประชุมระหว่างผู้แทนฝ่ายพันธมิตรจาก 44 ประเทศ จำนวน 730 คน ที่เมืองเบรตตัน วูดส์ (ค.ศ. 1944) ถือเป็นการร่วมวางโครงการสร้างการค้าและการเงินระหว่างประเทศที่สำคัญ กระแสโลกภิวัตน์ครั้งนี้ได้รับการกระตุ้นจากบรรษัทข้ามชาติซึ่งส่วนใหญ่มีที่ตั้งอยู่ในสหรัฐอเมริกาและยุโรป ในช่วงนี้การแลกเปลี่ยนความรู้ด้านเทคโนโลยีมากขึ้น โดยต้นกำเนิดส่วนใหญ่อยู่ในประเทศที่เจริญแล้วในสหรัฐอเมริกาและยุโรปเช่นกัน ที่สำคัญคือการแพร่กระจายวันธรรมตะวันตกมีความเข้มข้นและส่งผลกระทบรุนแรงขึ้นจากการที่สื่อมวลชนและเครื่องมือโทรคมนาคมรูปแบบต่างๆได้รับการพัฒนาอย่างรวดเร็วให้ความสะดวกมากมายและมีราคาถูก

                               โดยสรุปแล้ว กระแสโลกาภิวัตน์เริ่มต้นจากการที่สังคมแต่ละสังคมอยู่แยกออกจากกันด้วยเหตุผลทางภูมิศาสตร์ แต่เอกชุมชนขยายตัวขึ้นอันเป็นผลจากการปฏิวัติทางเกษตรกรรมซึ่งก่อให้เกิดอารยธรรม ความสัมพันธ์เชิงแลกเปลี่ยนและครอบงำจึงเกิดขึ้นตามมา เมื่อความต้องการวัตถุดิบและตลาดสินค้าเพิ่มขึ้นในยุคอุตสาหกรรม บรรดามหาอาจได้แผ่ขยายอำนาจของตนออกไป ทำให้เกิดความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มสังคมต่างๆใกล้ชิดมากขึ้น สิ่งที่ตามมาคือการแลกเปลี่ยนความรู้ ภาษา ค่านิยม วัฒนธรรม และวิถีชีวิต ทั้งที่เป็นการบังคับครอบงำโดยชุมชนที่มีอำนาจเหนือกว่า หรือโดยเต็มใจเนื่องจากพบว่าวัฒนธรรม รูปแบบการเมืองการปกครอง เศรษฐกิจ หรือเทคโนโลยีของสังคมอื่น มีผลดีต่อการดำรงชีวิตและการประกอบอาชีพในสังคมของตน ตัวอย่างเช่น สังคมการเมืองในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้รับวัฒนธรรมและรูปแบบการเมืองการปกครองจากสังคมที่พัฒนากว่าจากเอเชียใต้ (อินเดีย) และเอเชียตะวันออกไกล (จีน) ก่อนที่ประเทศยุโรปจะเข้ามามีบทบาท หรือมหาอำนาจอย่างโปรตุเกสและสเปนได้เผยแผ่วัฒนธรรมทางศาสนา ภาษาและการปกครองไปยังดินแดนที่ตนถือครองส่วนใหญ่ในละตินอเมริกา ปราณศตวรรษที่ 16-17

2.ปัจจัยเร่งกระแสโลกาภิวัตน์

ในภาพรวมปัจจัยที่เป็นตัวเร่งกระแสโลกาภิวัตน์ที่สำคัญในโลกปัจจุบัน ได้แก่

                           1) ความสะดวกด้านการเดินทาง การสื่อสาร และโทรคมนาคม ความสะดวกนี้เป็นปัจจัยส่งเสริมอัตราความรวดเร็วและการขยายตัวของการเผยแพร่ข่าวสาร ภาพ รายการบันเทิง การติดต่อ การประกอบธุรกรรม การลงทุน สินค้า และจำนวนประชากรที่เดินทางทั่วโลก นำไปสู่รูปแบบของชีวิตที่น่าสนใจและน่าตื่นเต้น ซึ่งมนุษย์ในสังคมโลกแทบทุกพื้นที่ถือเป็นแบบอย่างสากล แต่ขณะเดียวกันก็ก่อให้เกิดปัญหาความมั่นคงและความเสี่ยงในการดำรงชีวิตของมนุษย์อย่างมาก ดังจะเห็นได้ว่าอัตราการเกิดของอาชญากรรม โรคภัยไข้เจ็บ ยาเสพติด การก่อการร้าย การบริโภคที่ไม่ถดถอย และการทำลายสภาวะแวดล้อมก็เกิดขึ้นในอัตราเร่งเช่นกัน

                      2) โครงสร้างและระบบที่เอื้อต่อความสัมพันธ์ข้ามชาติ ปัจจัยที่ส่งเสริมให้เกิดการแลกเปลี่ยนอย่างกว้างขวางทั่วโลก ได้แก่  การจัดโครงสร้างระบบเครือข่าย และการกำหนดกฎระเบียบที่ขจัดอุปสรรคขัดขวางการแลกเปลี่ยนความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ รวมทั้งการรวมตัวในภูมิภาคเพื่อจัดตั้งเขตเศรษฐกิจการค้าระหว่างกัน ส่งเหล่านี้ส่งผลให้การส่งต่อวัฒนธรรม วิถีปฏิบัติ และการแลกเปลี่ยนด้านต่างๆในลักษณะสากลเกิดขึ้นอย่างแพร่หลาย ถือเป็นปัจจัยเร่งกระแสโลกาภิวัตน์อีกทางหนึ่ง

                        3) บทบาทของสื่อมวลชนทั่วโลก  เนื่องจากความต้องการข่าวสารและความสนใจใคร่รู้เรื่องราวที่เกิดขึ้นในที่ต่างๆทั่วโลกเพิ่มมากขึ้น สื่อสารมวลชนจึงมีบทบาทในการเกาะติดสถานการณ์และรายงานข่าว ซึ่งสามารถทำได้อย่างสะดวกง่ายดายโดยอานิสงส์จากโครงการเครือข่ายการสื่อสารข้ามโลก และอุปกรณ์การสื่อสารที่ช่วยให้การกระจายข่าวเป็นไปอย่างรวดเร็ว ทันเหตุการณ์ และน่าสนใจ ทำให้วิชาชีพสื่อสารมวลชนเป็นอาชีพสำคัญที่เกิดขึ้นทุกหนทุกแห่ง และเกิดเครือข่ายความร่วมมือในการแลกเปลี่ยนข่าวสารข้อมูลระหว่างกัน จนทำให้ประชากรโลกโดยเฉพาะในพื้นที่ซึ่งสามารถเข้าถึงข้อมูลข่าวสารได้เรียนรู้เรื่องราวต่างๆทั่วโลก ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงทัศนคติ ค่านิยม วัฒนธรรม หรือแบบแผนปฏิบัติตนในชีวิตประจำวันตามไปด้วย

                           4) บทบาทขององค์การเหนือชาติ นับตั้งแต่สงครามโลกครั้งที่หนึ่งเป็นต้นมา องค์การข้ามชาติลักษณะต่างๆไม่ว่าจะเป็นองค์การระหว่างประเทศซึ่งสมาชิกส่วนใหญ่เป็นตัวแทนของรัฐชาติหรือองค์การวิชาชีพ บรรษัทข้ามชาติ องค์การเอกชนระหว่างประเทศ องค์การการกุศล หรือรวมไปถึงขบวนการต่างๆ เช่น ขบวนการศาสนา ขบวนการก่อการร้าย ขบวนการยาเสพติด ฯลฯ บทบาทมากขึ้นในการดำเนินการเพื่อตอบสนองผลประโยชน์และวัตถุประสงค์ในการจัดตั้งของตน โดยกลุ่มเป้าหมาย ได้แก่ ประชากรหรือคนที่ไม่จำกัดเฉพาะพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งในเขตรัฐชาติ องค์การเหล่านี้มีส่วนสำคัญทั้งในเชิงบวกหรือในเชิงลบที่ส่งผลต่อวิถีการดำรงชีวิตของผู้คนในสังคมโลก

                   5) บทบาทของประเทศมหาอำนาจ ประเทศมหาอำนาจซึ่งส่วนใหญ่เป็นกลุ่มประเทศอุตสาหกรรมก้าวหน้าเดิมและกลุ่มอำนาจใหม่ เช่น สาธารณรัฐประชาชนจีน ฯลฯ ผลประโยชน์สำคัญจากการส่งออกความช่วยเหลือ การลงทุน สินค้า บริการ และเทคโนโลยีไปยังประเทศอื่นๆประเทศเหล่านี้จึงเป็นแกนนำในการกำหนดรูปแบบวิธีการที่จะขจัดหรือลดอุปสรรคทางการค้าระหว่างประเทศ วางระเบียบเศรษฐกิจการค้าสากล และกำหนดเงื่อนไขการค้าหรือการแลกเปลี่ยนที่สอดคล้องกับผลประโยชน์ของตน กรอบกติกาเหล่านี้ได้กลายมาเป็นแบบแผนปฏิบัติสากลที่ทุกประเทศต้องถือปฏิบัติ นอกจากนี้ เนื่องจากประเทศมหาอำนาจยังมีความต้องการสินค้าและบริการบางอย่างจากประเทศอื่น จึงอาศัยอำนาจในการต่อรองของตนกำหนดเงื่อนไข และวางมาตรฐานสำหรับประเทศคู่ค้าต่างๆจนส่งผลให้เกิดการถือปฏิบัติตามแนวทางสากลมากขึ้น

.....................................................................................................

คำถามท้ายบทเรียน

1. จงอธิบายถึงวิวัฒนาการของโลกาภิวัตน์มาให้เป็นที่เข้าใจอย่างละเอียด

2. จงบอกถึงปัจจัยเร่งกระแสโลกาภิวัตน์ว่ามีอะไรบ้าง

.....................................................................

แหล่งที่มา :  SO ๒๑๓๘      พลเมืองโลกในกระแสโลกาภิวัตน์

โดย : พลเรือตรีรองศาสตราจารย์ทองใบ ธีรานันทางกูร